“ भविष्य हे विश्वासाचं नव्हे… विचारांचं असतं.” - M. N. Roy

🎓“M.N. Roy : विचारांची ज्वाला आणि विवेकाची क्रांती” 

मानबेन्द्रनाथ रॉय (M.N. Roy) भारतीय क्रांती, साम्यवाद, तत्त्वज्ञान, राजकारण आणि मानवतावादी विचार यांचा संगम मानले जाणारे व्यक्तिमत्त्व. भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात योगदान देतानाच, त्यांनी आंतरराष्ट्रीय क्रांतिकारी चळवळींमध्ये भूमिका बजावली आणि नंतर Radical Humanism नावाची स्वतंत्र विचारप्रणाली निर्माण केली. 

ते 20 व्या शतकातील अत्यंत प्रभावी पण कमी चर्चेत राहिलेले भारतीय विचारवंत होते.

मानबेन्द्रनाथ रॉय (M.N. Roy) कोण होते..?

“ प्रश्न विचारणाऱ्यांची परंपरा जिवंत ठेवणारा एक विचारवंत — M.N. Roy. ”

मानबेन्द्रनाथ रॉय ( 1887–1954 ) हे भारताच्या स्वातंत्र्यचळवळीतील एक क्रांतिकारी, आंतरराष्ट्रीय साम्यवादी चळवळीतील तत्त्ववेत्ता आणि नंतर Radical Humanism चे प्रवर्तक होते. मेक्सिको आणि रशियात कम्युनिस्ट पक्ष स्थापन करताना त्यांनी लेनिनसोबत काम करून कोमिंटर्नमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली, ज्यामुळे ते जागतिक क्रांती विचारधारेचे प्रभावी नेते ठरले. 

भारतात परतल्यानंतर तुरुंगवासातून त्यांनी विचार परिवर्तनाची नवी दिशा शोधली आणि मानवस्वातंत्र्य, वैज्ञानिक दृष्टिकोन, लोकशाही, आणि तर्कनिष्ठ समाजव्यवस्थेवर आधारित रॅडिकल ह्युमनिझम ही स्वतंत्र विचारसरणी मांडली. 

“ जिथे विवेक बोलतो… तिथे क्रांती घडते.”

इतिहासाच्या पानांवर काही नावे अशी कोरली जातात की काळाचे धूळकण सुद्धा त्यांना विझवू शकत नाहीत. मानबेन्द्रनाथ रॉय हे असेच एक नाव स्वातंत्र्याच्या रणांगणात तलवारीने नव्हे तर विचारांच्या ज्वालेने लढणारा योद्धा. त्यांच्या प्रवासात देशभक्ती होती, क्रांती होती, संघर्ष होता आणि शेवटी — मानवी स्वातंत्र्याची तेजस्वी विचारधारा होती.

भारतीय इतिहासात M.N. Roy यांचे महत्त्व असे की, ते क्रांती, साम्यवाद आणि मानवी स्वातंत्र्य या तिन्ही प्रवाहांना जोडणारे अद्वितीय विचारवंत होते, ज्यांनी राजकीय गुलामी, धार्मिक अंधश्रद्धा आणि विचारांचे कैदखाने तोडून मुक्त, विवेकी आणि मानवकेंद्रित समाजाची संकल्पना जगासमोर आणली.

बंगालच्या शांत गावात जन्मलेला नरेन्द्रनाथ भट्टाचार्य नावाचा एक तरुण, आपल्या छातीत अस्वस्थ स्वप्नांचे वादळ घेऊन वाढत होता. गुलामीच्या साखळ्या त्याला दिसत नव्हत्या.. तर त्या ऐकू येत होत्या. त्यांना तोडण्यासाठी त्याने भारत सोडला, सीमा ओलांडल्या, महासागर पार केले, आणि विचारविश्वाच्या तारांगणात स्वतःची एक नवी ग्रहरेषा निर्माण केली.

मेक्सिकोच्या भूमीतून सुरू झालेली त्यांची क्रांती रशियाच्या लाल ध्वजांपर्यंत पोहोचली. लेनिनच्या भेटीतून जन्माला आलेले साम्यवादी विचार, पुढे अनेक देशांतील क्रांतींचे रक्त बनले. पण रॉयचा स्वभाव हा विचारांचा कैदी नव्हता. त्यांनी लेनिनचे अनुकरण केले, परंतु आंधळा पाठपुरावा नाही. 

मतभेदांचा मार्ग स्वीकारणे त्याच्यासाठी अविश्वास नव्हता तर तो बौद्धिक सत्याचा शोध होता.

तुरुंगाच्या भिंतींमध्ये त्यांचे शरीर कैद झाले, पण त्याचा विचार नव्हे. त्या भिंतींमध्ये त्याने एक नवा दीप प्रज्वलित केला.. 

Radical Humanism..

Radical Humanism म्हणजे काय..?

ही अशी एक विचारसरणी आहे जी मानवाच्या विवेक, वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि तर्कशक्तीला सर्वोच्च स्थान देते. या विचारधारेनुसार मनुष्य हा कोणत्याही धर्माचा, सिद्धांताचा किंवा सत्ता व्यवस्थेचा गुलाम नसून तो स्वतःच्या स्वातंत्र्याचा शिल्पकार आणि समाजपरिवर्तनाचा केंद्रबिंदू आहे.

Radical Humanism हे सांगतं की समाजाची प्रगती हिंसा, अंधश्रद्धा किंवा विचारांच्या आंधळ्या अनुकरणाने होत नाही तर मुक्त विचार, मानवता आणि तर्कनिष्ठ जीवनदृष्टीने होते.

“ मानव हा कोणत्याही देवतेचा दास नाही तर तो स्वतःच्या विवेकाचा निर्माता आहे,तो स्वतःचं नशीब घडवण्याचा शिल्पकार आहे.”

M.N. रॉय ची विचारसरणी ढोंगी धर्म, आंधळे राष्ट्रवाद, वर्गसंघर्षाची हिंसा, राजकीय गुलामी आणि बौद्धिक भीक मागणाऱ्या मानसिकतेवर प्रश्नचिन्ह ठरली. 

ते म्हणाले.. ✍️

 “ स्वातंत्र्याची किंमत रक्तात नाही — विचारात आहे.” 

आणि खरंच, आजच्या काळात लोकशाही, विवेक, विज्ञान, तर्कशीलता आणि मानवता या संकल्पनांच्या मागे उभा असलेला निःशब्द पण प्रभावी स्तंभ म्हणजे M.N. Roy.

त्यांचे जीवन आपल्याला शिकवते की,

" विचार करणं म्हणजे बंड करणे.प्रश्न विचारणे म्हणजे सभ्यतेची सुरुवात." 

आणि विवेकाचा मार्ग हा नेहमी लोकप्रिय नसतो पण तोच भविष्य घडवतो.

आज आपण त्यांच्याकडे इतिहास म्हणून पाहतो, पण खरोखर ते भविष्याची तयारी करणारा माणूस होता. त्यांचे शब्द, त्यांचा संघर्ष, त्यांचे वाद आणि तत्त्वज्ञानाने भारताला एक अमूल्य धडा दिला..

“ काळ बदलता येऊ शकतो, पण तो बदल मनुष्याच्या विचारानेच घडतो.. तलवारीने नाही. ”

🔰M.N. Roy हे केवळ एक नाव नाही तर..

" ते आजही एक दिशादर्शक आहे,विवेकाचा दीप आहे,स्वातंत्र्याच्या शोधाची अखंड परंपरा आहे. " 

आणि जोवर एखादा मनुष्य अन्यायाला प्रश्न विचारेल, अंधश्रद्धेला आव्हान देईल आणि विवेकाच्या दिशेने पाऊल टाकेल तोवर M.N. Roy जिवंतच राहील.

आणि म्हणूनच, M.N. Roy यांची स्मृती ही केवळ चरित्राच्या पानांवर जतन करण्यासाठी नाही; ती मनात रुजवण्यासाठी आहे. कारण राष्ट्राचं भविष्य तलवारीच्या धारेवर नव्हे, तर प्रश्न विचारणाऱ्या मनावर उभं राहतं. जेव्हा आपण विचारांना हातकड्या घालणाऱ्या बेड्यांवर प्रहार करतो, तेव्हा त्यांच्या संघर्षाचा अर्थ आपल्याला अधिक स्पष्ट होतो. 

“ विचारांची ज्वाला हीच खऱ्या क्रांतीची पहिली ठिणगी.”

आजचा काळ पुन्हा एकदा विवेक, मानवता आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनाच्या मूल्यांना हाक देतो आहे..आणि या हाकेला प्रतिसाद देताना आपल्याला Roy यांच्या विचारांचा दीप पुन्हा तेजाने प्रज्वलित करावा लागेल. 

कारण शेवटी, राष्ट्राच्या स्वातंत्र्यापेक्षा महत्त्वाचा असतो मनाचा स्वातंत्र्याचा अधिकार. आणि जिथं विचार मुक्त आहेत, तिथेच प्रगती शक्य होते हेच त्यांच्या जीवनाचं अंतिम सत्य, आणि आधुनिक भारताला दिलेलं सर्वांत थोर वारसा आहे, मित्रांनो..

“ जीव वाचवणारे सैनिक इतिहासात असतात… पण मन मुक्त करणारे विचारवंत अमर होतात. ”

धन्यवाद, मित्रांनो..🙏

(टीप : वरील लेख हा विविध मुक्त स्रोतांतील माहिती संकलित करून सादर केलेला संशोधित स्वरूप आहे.)

-विचार संकलन आणि संपादन..✍️

#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख...

-एक साहित्यप्रेमी, विवेकवादी आणि समाजमाध्यमकार..

🔰 The Spirit of Zindagi Foundation

"मानवी सामर्थ्याला जागवणारं प्रेरणेचं क्षितिज..!"

Inspire | Educate | Empower | Excel

🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.

"Nurturing Potential Through Education"

शिक्षण | सेवा | प्रेरणा | प्रबोधन | सामाजिकता | संशोधन

#MNRoy #MN_Roy #ManabendraNathRoy #RadicalHumanism #Humanism #RevolutionaryThinker #IndianPhilosophy #ModernIndia #SocialReform #Rationalism #ScientificTemper #FreeThought #Vivek #Vivekवाद #RationalThought #IndianHistory #FreedomStruggle #IntellectualRevolution #PoliticalPhilosophy #RevolutionaryIdeas #思想 #Vichar #SamajSudhar #ProgressiveThought #HistoricalIcons #UnsungHeroes #Ideology #HumanRights #Democracy #HistoryMatters #TruthAndReason #inspiringmindset #Motivation #Wisdom #EducationForChange #ThinkBeyond #BreakTheSilence #SpeakTruth #LearnToQuestion #Reform #SocialAwareness #InspireToday #ThoughtLeadership #YouthForChange #KnowledgeIsPower #ChangeMakers #TheSpiritOfZindagi #StudentsVoice #EducateEmpowerExcel #ThoughtRevolution #MindFreedom #ThinkDifferent #BeTheChange #LegacyOfIdeas #RebelWithPurpose #UnlearnRelearn